Του ιστορικού συγγραφέα Ματθαίου Χ Ανδρεάδη
Κατά τη διάρκεια μεταβάσεως μιας εποχής σε άλλη, επισημαίνει ό ιστορικός΄Αρνολντ Τόϋνμπη,οι ανθρωποι αντιδρούν με δυο τρόπους: Οι πιο πολλοί με επιστροφή στο παρελθόν,οι λίγοι με φυγή στο μέλλον.
Στην πρώτη περίπτωση, πρότυπα στην πορεία των λαών, δεν είναι τα δημιουργικά άτομα, αλλά τα πνεύματα των προγόνων. Στη δεύτερη περίπτωση ανοίγεται ο δρόμος στο μεγαλειώδες μέλλον, στη νέα θρησκεία, που ως σκοπός και μέσο, αναπηδά κατά την παρακμή του θνήσκοντος πολιτισμού, με πρωταγωνιστές τους λίγους.
Παραδείγματα που επισημαίνει:
Το έτος 338 π.Χ.,ο μεγάλος ΄Ελληνας πολιτικός άνδρας,ό βασιλέας Φίλιππος Β' της Μακεδονίας, επέβαλε την ειρήνη σε όλα τα άλληλομαχόμενα κράτη της Ελλάδος. Αυτό δεν το είχε ποτέ επιτύχει νωρίτερα κανένας άλλος, πλην,ίσως, μερικοί ηγεμόνες των Μυκηνών κατά τον 13ο αιώνα π.Χ. Ό Φίλιππος Β', υίοθετώντας την άττική 'Ελληνική διάλεκτο ως έπίσημη γλώσσα του βασιλείου του, της άνοιξε μεγάλη τύχη. Χάρις στην ιστορική αυτή απόφαση,η Ελληνική αττική, έγινε η lingua franca του δυτικού άκρου του αρχαίου κόσμου, από των Ινδιών μέχρι των περιχώρων της Μασσαλίας.
Στους έξη πρώτους απ’τους δέκα τόμους των «Μελετών» του Α.Τόϋνμπη όπου η θρησκεία εμφανίζεται και ως μέσο και ως σκοπός, εκτίθεται η θεωρία του για τις «χρυσαλλίδες», ότι δηλαδή, οι θρησκείες αναπηδούν κατά την παρακμή ενός πολιτισμού, συγκεντρώνοντας σε μια εκκλησία ένα τμήμα της μειοψηφίας (προλεταριάτο το λέει) που διοχετεύει,για ένα διάστημα όλη την δημιουργικότητα την οποία ξυπνάει στο κοινωνικό σώμα. Μόλις εξαφανισθεί η παρηκμασμένη κοινωνία, η Εκκλησία αρχίζει νά βγάζει βλαστούς και δίνει ζωή σε μια νέα κοινωνία. Αυτή στάθηκε η περίπτωση του χριστιανισμού έναντι του ελληνορρωμαϊκού πολιτισμού. Και οι μειοψηφίες εκφράζονται, συνήθως, με τη μεγάλη προσωπικότητα, σε όλες τις εποχές.
Για την προσωπικότητα στη νεώτερη περίοδο,έτσι, έχει λεχθεί: Οι πραγματικές επαναστάσεις δεν ήσαν αυτές πού δίνονταν στα οδοφράγματα και στις πλατείες, ανάμεσα στις μάζες των απελπισμένων καί στις συστοιχίες των δυνάμεων της αντιδράσεως. Οί πραγματικές επαναστάσεις δίνονταν πρώτα στο πνεύμα των ηγετών, έως ότου πείσουν για την αναγκαιότητά τους. Ή Γαλλική Επανάσταση καί ή΄Οκτωβριανή, δεν είχαν την αφετηρία τους η πρώτη στα κράσπεδα της Βαστίλλης και η δεύτερη στο σιδηροδρομικό σταθμό του Πέτρογραδ. Ή έκρηξή τους έγινε πολύ πρωτύτερα, στο «κλούμπ» όπου δογμάτιζε ό Ροβεσπιέρος και στο αποφασισμένο φαλακρό κούτελο του Νικολάϊ ΄Ιλιτς.Οι πολιτικές αποφάσεις είναι πράξεις-γίγαντες στο ρεύμα της ιστορίας ενός Λαού: Δημιουργούν μια ολόκληρη Κοινωνία.΄Υστερα έρχεται η χρήση, καλή ή κακή, του οργάνου πού δημιούργησαν μέσα στην οδύνη καί την αγριότητα της χειρουργικής τους επεμβάσεως.
Η τάση στην ιστορία αλλά και στην πολιτική ζωή ειδικώτερα, να προσωποποιείται η εξουσία (κυβερνητική καί κομματική) εμφανίζεται σ'όλα τα καθεστώτα, πιο έντονα μάλιστα της αριστεράς, παρά στα λεγόμενα «αστικά» κόμματα.
Οσοι μελετούν απροκατάληπτα, γενικά και σε βάθος, την Ιστορία, ιδιαίτερα αυτήν του αιώνα που πέρασε, θα έχουν διαπιστώσει, οτι, πίσω από κάθε ελίτ, αριστερή ή δεξιά, η οποία, όπως με καχυποψία,υποστηρίζεται, «κατευθύνει το λαό», δεν μπορεί να παραβλεφθεί οτι συνήθως, υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος, ο οποίος μπορεί καί να βρίσκεται σε σύγκρουση με το συνάφι του. Τα παραδείγματα πολλά και στη χώρα μας και αλλού.
Στους χώρους της επαναστάσεως του πνεύματος στη νεώτερη Ελληνική ιστορία, έχουμε (ακόμη και κατά τον Σπ. Ασδραχά) τους Σπυρ.Ζαμπέλιο και Κων.Παπαρργηγόπουλο. Χωρίς αυτούς, όπως από άλλους, έχει παρατηρηθεί, δεν μπορεί να νοηθεί ούτε ό Παλαμάς, ούτε ό Καβάφης, ούτε ή Δέλτα, ούτε ό Σεφέρης, ούτε κανείς άλλος. Και η Ελλάδα, όταν χρειάσθηκε να πολεμήσει ήταν πάντοτε εμψυχωμένη από ιδέες που χωρίς τον Λευκαδίτη λόγιο δεν θα υπήρχαν. 'Ακόμη καί το έπος του '40, για το οποίο τόσα έχουν γραφτεί, δεν θα μπορούσε να νοηθεί αν ό λαός δεν είχε κυριολεκτικά ενστερνισθεί τις ιδέες του Ζαμπέλιου, και αν δεν είχε παιδαγωγούς του τον Παλαμά καί τη Δέλτα.
΄Ενα παράδειγμα απ΄τη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα:
Στις 18 Νοεμβρίου 2002, όλα τα Ρωσικά ΜΜΕ, γιορτάζοντας τά σαράντα χρόνια απ΄την(παράνομη) κυκλοφορία του έργου του Αλεξάντερ Σολτζενίτσιν «Μία μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς» του απένειμαν φόρο τιμής, υπενθυμίζοντας, ανάμεσα σ’άλλα πως «χωρίς τον Ιβάν Ντενίσοβιτς δεν θα υπήρχε περεστρόϊκα, ούτε μεταρρυθμίσεις». Το δημιουργικά ουσιαστικό και, ούτως ή άλλως, αστράτευτο πνεύμα είναι ο,τι πιο ανατρεπτικό υπάρχει και χρειάζονται οι κοινωνίες.
Δημοσιεύθηκε την 23.1.2004
***
Δύο ημέρες μετά τη δημοσίευσή του κειμένου μου αυτού, την 25.1.2004, ο καθηγητής της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντ.Λιάκος, δημοσίευσε στο «Βήμα της Κυριακής» για τον Λένιν, ανάμεσα σ΄ άλλα και τ΄ακόλουθα:
«Ακόμη κι’αν ο μαρξισμός υποστηρίζει ότι την ιστορία δεν την κάνουν οι προσωπικότητες αλλά οι μάζες και οι κοινωνικές δυνάμεις, είναι αμφίβολο αν ο κόσμος θα ήταν έτσι όπως τον γνωρίσαμε από το 1917 ως το 1989, δηλαδή οτα τρία τέταρτα του 20ού αιώνα, χωρίς αυτή ειδικά την προσωπικότητα. Δημιούργησε ένα πολιτικό κίνημα,το κομμουνιστικό, που διαδόθηκε σε όλον τον κόσμο. Δεν είναι μικρό επίτευγμα, ούτε είναι πολλοί που το κατάφεραν»
Και συνέχιζε: «Η ιστορική συνείδηση των γενεών που διαπλάστηκαν διανοητικά πριν από το 1989 είχε οριστεί από τους σταθμούς των μεγάλων ουτοπιών. Ο κόσμος χωριζόταν στα πριν και στα μετά τη Γαλλική επανάσταση, στα πριν και στα μετά από τη Ρωσική επανάσταση.Η κατάρρευση της τελευταίας όμως αλλάζει ολόκληρη την οπτική του παρελθόντος. Η αποκαθήλωση του Λένιν σημαίνει επίσης την αποκαθήλωση του Ροβεσπιέρου, ακόμη και την αποκαθήλωση του Κρόμβελ».
Κατά τη διάρκεια μεταβάσεως μιας εποχής σε άλλη, επισημαίνει ό ιστορικός΄Αρνολντ Τόϋνμπη,οι ανθρωποι αντιδρούν με δυο τρόπους: Οι πιο πολλοί με επιστροφή στο παρελθόν,οι λίγοι με φυγή στο μέλλον.
Στην πρώτη περίπτωση, πρότυπα στην πορεία των λαών, δεν είναι τα δημιουργικά άτομα, αλλά τα πνεύματα των προγόνων. Στη δεύτερη περίπτωση ανοίγεται ο δρόμος στο μεγαλειώδες μέλλον, στη νέα θρησκεία, που ως σκοπός και μέσο, αναπηδά κατά την παρακμή του θνήσκοντος πολιτισμού, με πρωταγωνιστές τους λίγους.
Παραδείγματα που επισημαίνει:
Το έτος 338 π.Χ.,ο μεγάλος ΄Ελληνας πολιτικός άνδρας,ό βασιλέας Φίλιππος Β' της Μακεδονίας, επέβαλε την ειρήνη σε όλα τα άλληλομαχόμενα κράτη της Ελλάδος. Αυτό δεν το είχε ποτέ επιτύχει νωρίτερα κανένας άλλος, πλην,ίσως, μερικοί ηγεμόνες των Μυκηνών κατά τον 13ο αιώνα π.Χ. Ό Φίλιππος Β', υίοθετώντας την άττική 'Ελληνική διάλεκτο ως έπίσημη γλώσσα του βασιλείου του, της άνοιξε μεγάλη τύχη. Χάρις στην ιστορική αυτή απόφαση,η Ελληνική αττική, έγινε η lingua franca του δυτικού άκρου του αρχαίου κόσμου, από των Ινδιών μέχρι των περιχώρων της Μασσαλίας.
Στους έξη πρώτους απ’τους δέκα τόμους των «Μελετών» του Α.Τόϋνμπη όπου η θρησκεία εμφανίζεται και ως μέσο και ως σκοπός, εκτίθεται η θεωρία του για τις «χρυσαλλίδες», ότι δηλαδή, οι θρησκείες αναπηδούν κατά την παρακμή ενός πολιτισμού, συγκεντρώνοντας σε μια εκκλησία ένα τμήμα της μειοψηφίας (προλεταριάτο το λέει) που διοχετεύει,για ένα διάστημα όλη την δημιουργικότητα την οποία ξυπνάει στο κοινωνικό σώμα. Μόλις εξαφανισθεί η παρηκμασμένη κοινωνία, η Εκκλησία αρχίζει νά βγάζει βλαστούς και δίνει ζωή σε μια νέα κοινωνία. Αυτή στάθηκε η περίπτωση του χριστιανισμού έναντι του ελληνορρωμαϊκού πολιτισμού. Και οι μειοψηφίες εκφράζονται, συνήθως, με τη μεγάλη προσωπικότητα, σε όλες τις εποχές.
Για την προσωπικότητα στη νεώτερη περίοδο,έτσι, έχει λεχθεί: Οι πραγματικές επαναστάσεις δεν ήσαν αυτές πού δίνονταν στα οδοφράγματα και στις πλατείες, ανάμεσα στις μάζες των απελπισμένων καί στις συστοιχίες των δυνάμεων της αντιδράσεως. Οί πραγματικές επαναστάσεις δίνονταν πρώτα στο πνεύμα των ηγετών, έως ότου πείσουν για την αναγκαιότητά τους. Ή Γαλλική Επανάσταση καί ή΄Οκτωβριανή, δεν είχαν την αφετηρία τους η πρώτη στα κράσπεδα της Βαστίλλης και η δεύτερη στο σιδηροδρομικό σταθμό του Πέτρογραδ. Ή έκρηξή τους έγινε πολύ πρωτύτερα, στο «κλούμπ» όπου δογμάτιζε ό Ροβεσπιέρος και στο αποφασισμένο φαλακρό κούτελο του Νικολάϊ ΄Ιλιτς.Οι πολιτικές αποφάσεις είναι πράξεις-γίγαντες στο ρεύμα της ιστορίας ενός Λαού: Δημιουργούν μια ολόκληρη Κοινωνία.΄Υστερα έρχεται η χρήση, καλή ή κακή, του οργάνου πού δημιούργησαν μέσα στην οδύνη καί την αγριότητα της χειρουργικής τους επεμβάσεως.
Η τάση στην ιστορία αλλά και στην πολιτική ζωή ειδικώτερα, να προσωποποιείται η εξουσία (κυβερνητική καί κομματική) εμφανίζεται σ'όλα τα καθεστώτα, πιο έντονα μάλιστα της αριστεράς, παρά στα λεγόμενα «αστικά» κόμματα.
Οσοι μελετούν απροκατάληπτα, γενικά και σε βάθος, την Ιστορία, ιδιαίτερα αυτήν του αιώνα που πέρασε, θα έχουν διαπιστώσει, οτι, πίσω από κάθε ελίτ, αριστερή ή δεξιά, η οποία, όπως με καχυποψία,υποστηρίζεται, «κατευθύνει το λαό», δεν μπορεί να παραβλεφθεί οτι συνήθως, υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος, ο οποίος μπορεί καί να βρίσκεται σε σύγκρουση με το συνάφι του. Τα παραδείγματα πολλά και στη χώρα μας και αλλού.
Στους χώρους της επαναστάσεως του πνεύματος στη νεώτερη Ελληνική ιστορία, έχουμε (ακόμη και κατά τον Σπ. Ασδραχά) τους Σπυρ.Ζαμπέλιο και Κων.Παπαρργηγόπουλο. Χωρίς αυτούς, όπως από άλλους, έχει παρατηρηθεί, δεν μπορεί να νοηθεί ούτε ό Παλαμάς, ούτε ό Καβάφης, ούτε ή Δέλτα, ούτε ό Σεφέρης, ούτε κανείς άλλος. Και η Ελλάδα, όταν χρειάσθηκε να πολεμήσει ήταν πάντοτε εμψυχωμένη από ιδέες που χωρίς τον Λευκαδίτη λόγιο δεν θα υπήρχαν. 'Ακόμη καί το έπος του '40, για το οποίο τόσα έχουν γραφτεί, δεν θα μπορούσε να νοηθεί αν ό λαός δεν είχε κυριολεκτικά ενστερνισθεί τις ιδέες του Ζαμπέλιου, και αν δεν είχε παιδαγωγούς του τον Παλαμά καί τη Δέλτα.
΄Ενα παράδειγμα απ΄τη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα:
Στις 18 Νοεμβρίου 2002, όλα τα Ρωσικά ΜΜΕ, γιορτάζοντας τά σαράντα χρόνια απ΄την(παράνομη) κυκλοφορία του έργου του Αλεξάντερ Σολτζενίτσιν «Μία μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς» του απένειμαν φόρο τιμής, υπενθυμίζοντας, ανάμεσα σ’άλλα πως «χωρίς τον Ιβάν Ντενίσοβιτς δεν θα υπήρχε περεστρόϊκα, ούτε μεταρρυθμίσεις». Το δημιουργικά ουσιαστικό και, ούτως ή άλλως, αστράτευτο πνεύμα είναι ο,τι πιο ανατρεπτικό υπάρχει και χρειάζονται οι κοινωνίες.
Δημοσιεύθηκε την 23.1.2004
***
Δύο ημέρες μετά τη δημοσίευσή του κειμένου μου αυτού, την 25.1.2004, ο καθηγητής της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντ.Λιάκος, δημοσίευσε στο «Βήμα της Κυριακής» για τον Λένιν, ανάμεσα σ΄ άλλα και τ΄ακόλουθα:
«Ακόμη κι’αν ο μαρξισμός υποστηρίζει ότι την ιστορία δεν την κάνουν οι προσωπικότητες αλλά οι μάζες και οι κοινωνικές δυνάμεις, είναι αμφίβολο αν ο κόσμος θα ήταν έτσι όπως τον γνωρίσαμε από το 1917 ως το 1989, δηλαδή οτα τρία τέταρτα του 20ού αιώνα, χωρίς αυτή ειδικά την προσωπικότητα. Δημιούργησε ένα πολιτικό κίνημα,το κομμουνιστικό, που διαδόθηκε σε όλον τον κόσμο. Δεν είναι μικρό επίτευγμα, ούτε είναι πολλοί που το κατάφεραν»
Και συνέχιζε: «Η ιστορική συνείδηση των γενεών που διαπλάστηκαν διανοητικά πριν από το 1989 είχε οριστεί από τους σταθμούς των μεγάλων ουτοπιών. Ο κόσμος χωριζόταν στα πριν και στα μετά τη Γαλλική επανάσταση, στα πριν και στα μετά από τη Ρωσική επανάσταση.Η κατάρρευση της τελευταίας όμως αλλάζει ολόκληρη την οπτική του παρελθόντος. Η αποκαθήλωση του Λένιν σημαίνει επίσης την αποκαθήλωση του Ροβεσπιέρου, ακόμη και την αποκαθήλωση του Κρόμβελ».
